SCHILDERTECHNIEK

Zie ook het artikel uit tijdschrift 'Palet' over mijn techniek: https://www.josvanriswick.nl/images/artikel.pdf

Huidige schildertechniek

Ik hou me bij het schilderen vooralsnog erg dicht bij wat ik waarneem. Indien mogelijk gebruik ik de zgn. 'sight-size methode' (nederlands woord hiervoor bestaat niet geloof ik). Hierbij zet je het te schilderen onderwerp zo dicht mogelijk bij het paneel of doek, zodanig dat je ze allebei in een oogopslag kunt zien, evt door enkele stappen van de opstelling terug te doen. Zo kun je het onderwerp en het schilderij het makkelijkste met elkaar vergelijken. Of je alles wat je ziet over wilt en kunt nemen is een andere kwestie. Deze methode werd aangewend door veel 'salon'-schilders eind 19e eeuw, zoals bijv. John Singer-Sargent.

Mijn palet bestaat min of meer uit een warme en een koele variant van alle primaire kleuren (plus groen): dwz ik heb een groenachtig blauw en een roodachtig blauw, dan een blauwachtig groen en een geelachtig groen etc... Hiervan dan de meest verzadigde variant die ik kan vinden. Daarnaast gebruik ik nog transparant oxide rood, omdat deze erg geschikt is voor het mengen van grijzen in combinatie met ultramarijn blauw donker (complementair). Verder gebruik ik maar 1 wit: titaanwit. De meeste verven die ik gebruik bevatten maar 1 enkel pigment, dwz zijn geen mengsels (kan ikzelf wel mengen.) Merk op dat zuivere of ongemengde pigmenten niet vanzelf heldere of verzadigde kleuren opleveren, denk bijvoorbeeld aan gele oker. Merk: Old Holland van Scheveningen.

Om te beginnen meng ik eerst een aantal belangrijke kleuren die ik in mijn onderwerp zie: bijvoorbeeld 2 kleuren voor de achtergrond (indien die verloopt in kleur), dan: de schaduw en lichte kleur voor ieder object etc.. Zo heb ik voor alle belangrijke kleuren in het onderwerp een mensel dat niet al te ver meer af zit van wat het uiteindelijk moet worden en hoeft ik niet steeds weer vanaf 0 (tube kleuren) beginnen te mengen. Al schilderende moet natuurlijk wel alles worden aangepast. Direct alles goed mengen is niet mogelijk (of iig erg moeilijk).

De laatste tijd schilder ik meestal op mdf paneel, geprepareerd met acrylgesso of acrylvernis. Voor ik begin te schilderen breng ik een dunne laag door mijzelf geformuleerd medium op het paneel aan, dit noemt men inolien. Hierdoor krijgt de aangebrachte verf over het hele paneel een homogene en gedurende de hele schildersessie constante consistentie, en kun je op ieder moment verf met de kwast verplaatsen of toevoegen. Mijn medium zorgt evoor dat ik ongeeveer 2 dagen nat in nat kan werken. Bij het nat in nat schilderen komt het aan op handigheid in het manipuleren van de verf. Ik heb gemerkt dat ik hiervoor steeds meer verschillende soorten kwasten gebruik: varkenshaar, runderhaar, slepers (marter), en mangoest (langnickel 5590), maar ook grote verfkwasten die de huisschilder gebruikt, en de kleine, langharige zwarte kwasten van de Hubo (onmisbaar, maar hoe ze heten???)

Als opzet gebruik ik soms een potloodtekening (voorafgaande aan het inolien), maar soms ook een geschilderde schets, uitgevoerd in ultramarijn donker en transparant oxide rood. Hierop werk ik dan nat in nat verder. Ik begin met het aanbrengen van brede kleurtoetsen, om zo snel mogelijk een beeld te krijgen van het eindresultaat, en om indien nodig in een vroeg stadium kleuren te kunnen aanpassen. In dit stadium probeer ik het onderwerp te zien als een verzameling kleurvlakjes die ik in het schilderij probeer te reproduceren. Hierbij let ik erop dat ik het totale bereik in toon en verzadiging zo snel mogelijk helemaal besla, omdat kleurpassages vergelijken en uitbalanceren anders niet mogelijk is. Ik zorg er dus voor dat de donkerste donkerten en de hoogste lichten er snel in zitten, alsmede de meest verzadigde (felle/heldere) kleuren. Zodra er in het beeld herkenbare objecten ontstaan, kan ik het denken in kleurvlakjes langzaam loslaten en meer gaan denken in termen van tastbaarheid en plasticiteit van de geschilderde voorwerpen en ik probeer licht in het schilderij te zien.

De nat in nat techniek heb ik zover ontwikkeld dat ik bijna alles in het schilderij op deze manier kan schilderen, gegeven dat ik meteen de juiste beslissingen over toon/kleur etc neem. Omdat dat laatste echter meestal niet het geval is, heb ik voor correcties en toevoegingen meestal toch meer verflagen nodig (alsmede geduld en een groot aantal bakjes verse aardbeien...) Daarnaast gebruik ik voor kleuren die niet opaak te mengen zijn hier en daar soms een glacis. (Ik gebruik transparantie en opaakheid doorelkaarheen.) Het schilderij is met mijn medium binnen 2 dagen droog. De tijd dat ik aan een schilderij werk bedraagd tussen 2 uur en 4 weken...

Zie ook mijn youtube video's en de lijst met veel gestelde vragen

Oudere stukjes over techniek:

Mijn schildertechniek heeft een behoorlijke ontwikkeling doorgemaakt. Toen ik begon te schilderen werkte ik snel en schetsmatig, in de stijl van de impressionisten en expressionisten, en ik heb toen ook veel werk gecopieerd, met name van Van Gogh. Nadat ik kennis had gemaakt met het werk van moderne nederlandse realisten als Carel Willink en Dick Ket, ben ik realistischer gaan schilderen. In navolging van oude meesters als Vermeer en Caravaggio (zie David Hockney, 'Secret Knowledge') heb ik ook geexperimenteerd met optische instrumenten als hulpmiddel bij het schilderen, zoals projectoren, spiegels, de camera lucida en de camera obscura. Ook heb ik geexperimenteerd met alternatieve media zoals kunstmatige harsen die onder invloed van UV licht uitharden. Echter gaven deze methoden niet echt bevredigende resultaten. Vreemd genoeg is een techniek die al zo'n 500 jaar bestaat, voor mij, nog steeds de beste, nl olieverf en het werken naar de natuur. De laatste tijd lijkt m'n schildertechniek te convergeren. Ik werk op een vrij realistische manier maar probeer zoveel mogelijk te suggereren door bijvoorbeeld structuur aan de verfhuid te geven met het paletmes. Wat me boeit is de studie va alle visuele elementen (structuur, schaduw, hoge lichten, reflecties) waaruit ons brein een bijna tastbare drie dimensionale wereld in onze voorstelling reconstrueert. De schilder kan deze elementen gebruiken om zijn eigen wereld te scheppen en de toeschouwer hierin mee te voeren.

Ik werk op lakboard of masoniet panelen, met een glad, eierschaal-achtig oppervlak dat niet-zuigend is. Hierdoor heb ik de oppervlaktestructuur van het schilderij helemaal zelf in de hand en kan ik de natte verf nog over het oppervlak bewegen of eraf vegen, om dingen te corrigeren. Op zo'n oppervlak is het echter lastig om een schilderij in een sessie af te krijgen. Door de witte ondergrond zie je vaak nog witte strepen in de verf staan. Daarom moet je op z'n minst in twee verflagen werken.

Opstellen van een nieuw stilleven op zolder bij m'n ouders. Om de belichting aan te passen had ik enkele pannen uit het dak verwijderd

Om een nieuwe compositie te maken stel ik een aantal objecten samen en neem een groot aantal digitale foto's, meestal een stuk of honderd. In elke foto verander ik een klein detail vann de opstelling, ik verplaats objecten of verander de belichting. Vervolgens kies ik uit de foto's de beste uit en breng indien nodig nog veranderingen aan. Gedurende dit proces let ik op elementen als de verdeling van de zwaartepunten in de compositie, de verdeling van de kleuren en de ruimtelijke suggestie d.m.v. het gebruik van plans, en ik let op de ruimte om de objecten heen.

Bij het eigenlijke schilderproces begin ik met een redelijk gedetailleerde potloodtekening, waarin alle contouren worden vastgelegd. Als ik tevreden ben, haal ik het overtollige grafiet weg om vervuiling van de olieverf te voorkomen. Zo blijft er een nauwelijks zichtbare tekening over (figuur 1). In de eerste verflaag gebruik ik dan met terpentijn verdunde olieverf. Deze laag zet ik op met een grote harde kwast, hoewel ik soms ook wat zachtere kwasten gebruik om een gelijkmatigere film van verf te verkrijgen, bijvoorbeeld voor de achtergrond. Bij deze laag leg ik de grote vormen vast. Ik begin met het opvullen van de achtergrond (2e plaatje) en vul vervolgens alle objecten in (3e plaatje). Tenslotte probeer ik de contouren wat aan te scherpen en maak nog correcties indien nodig (4e plaatje). In dit stadium probeer ik zoveel mogelijk het volle bereik van tonen in de compositie in te vullen, omdat correcties in toon lastig te maken zijn in volgende lagen. Dit eerste stadium van het schilderij moet een goede eerste benadering zijn van het uiteindelijke schilderij. In de tweede laag (5e plaatje) bouw ik de verflaag verder op met voornamelijk onverdunde verf. Omdat deze laag qua toon en kleur vrij dicht bij de eerste laag zit, lossen ongewenste kwaststreken nu op en het schilderij ziet er gladder uit. Dit is het juiste moment om meer details toe te voegen (een echte fijnschilder ben ik overigens niet). In de laatste lagen (6e plaatje) voeg ik nu lijnolie toe aan de verf. Dit geeft de verf een vloeibaarheid waardoor je gemakkelijker subtiele kleurovergangen kunt maken.