VOORMALIG KLOOSTER
Mijn atelier bevindt zich in het voormalig klooster van de Franciscanessen van de Heilige Familie op de Van Oldenbarneveltstraat te Nijmegen. In 1988 zijn de nonnen vertrokken en sindsdien worden er studio's verhuurt. Hier een stukje uit De Gelderlander over de geschiedenis van het klooster.
De Gelderlander, 24 december 1987, Maarten Dongelmans.
'Zusters van de Bottendaal' nemen na 104 jaar afscheid van Nijmegen.
'In dienst der lijdende menscheid'
Wanneer de zusters van de Van Oldenbarneveltstraat medio februari naar het nieuw gebouwde klooster 'Nazareth' in Tilburg verhuizen, komt er een definitief einde aan meer dan een eeuw Nijmeegs 'liefdewerk' door Franciscanessen van de Heilige Familie. Haar Klooster is verkocht aan de Stichting Centrale Kamerbewoning en toont al duidelijk sporen van het naderend vertrek. Toch zullen de 24 religieuzen onze stad niet ongemerkt verlaten. Op Derde Kerstdag (27 december) houden zij 's middags open huis aan de Van Oldenbarneveltstraat, waarna hen door een afscheidscomite een passend geschenk overhandigd zal worden.
; "Het klooster omstreeks 1900")
Het klooster omstreeks 1900
In aflevering 75 van 'Nijmegen ToenTerTijd' blijkt drs M.J.M Dongelmans vandaag alvast terug op de eerste Nijmeegse jaren van deze congregatie en de totstandkoming van haar klooster 'aan de Bottendaal'.
Met langdurig zieken, lijders aan ongeneselijke aandoeningen en bejaarden is het rond 1880 in Nijmegen evenals elders hopeloos gesteld. Hun einde wachten ze moedeloos af in doorgaans meer dan erbarmelijke omstandigheden.
Twee vooraanstaande katholieken besluiten dan ook pogingen in het werk te stellen om ook voor deze stadgenoten het leven wat draaglijker te maken. In die tijd betekent dat, bij gebrek aan sociale voorzieningen, het aankloppen bij vrouwelijke religieuzen, die het beoefenen van de caritas als haar roeping zien.
;)
I. Holthaus (raadslid en president van het Parochiaal Armbestuur) en G.A. Hamer (broer van bisschop Hamer en voorzitter van de Vincentiusvereniging) vinden in het Belgische Leuven uiteindelijk een bereidwillig gehoor. Daar bidden en werken sedert 1875 de zusters Franciscanessen van de Heilige Familie, een van oorsprong Duitse congregatie, in 1857 gesticht door Moeder Elisabeth van Jezus. Zij zijn in Belgie aangeland door de Kulturkampf van Bismarck en hebben om dezelfde reden ook al een filiaal in Nederland.
Hoewel de activiteiten van de zusters in het Zuidlimburgse Wauback onder een kwaad gesternte blijken te staan, is het Moederhuis niet ongenegen op het Nijmeegse verzoek in te gaan. Maar in Nijmegen valt dan ook geen tegenwerking van wereldheren te verwachten. De vier pastoors van de Waal stad en hun bisschop staan zelfs vierkant achter het initiatief van Holthaus en Hamer.
Moeder Elisabeth breng de eerste vijf Franciscanessen op 28 april 1884 in eigen persoon naar de Waalstad. Daar is voor Conradine, Lydia, Scraphia, I'ulcheria en Gudula al een woning gereserveerd aan de Lange Hezelstraat. Een week later behandelen zij de eerste patiënte, die helaas echter na veertien dagen sterft.
In Nijmegen Blijkt het 'liefdewerk' zo noodzakelijk en gewenst dat aan uitbreiding van het aantal zusters spoedig niet meer te ontkomen valt. Maar dan moet er ook meer woonruimte komen. Liefdadigheid brengt uitkomst. In 1886 verhuizen de Franciscanessen naar de Jodenberg.
Noodkreet
Dat hierdoor slechts korte tijd enige verlichting wordt verkregen, illustreert de schrijnende sociale nood in de stad. In februari 1899 komt een hernieuwde noodkreet. Wederom is G.A. Hamer er bij betrokken. In een brief laat hij zijn stadgenoten weten dat er inmiddels 17 zusters wonen in een voor tien personen berekend huis. En dat terwijl er meer zusters moeten komen, want de groep is nu werkelijk dag en nacht met de ziekenhulp in de weer.
Er blijft door de 'gebiedende noodzakelijkheid' dan ook niets anders over dan 'een beroep te doen op ... milddadigheid'. De brief waarin uitgebreid gerefereerd wordt aan de weldaden door de bescheiden zusters aan Nijmegen bewezen, resulteert in een gigantische stroom van giften. De Franciscanessen die hun patiënten zonder onderscheid des persoons verplegen, ontvangen bijdragen van mensen van alle gezindten.
Moeder Elizabeth maakt de totstandkoming van het nieuwe klooster niet meer mee. Zij keurt nog wel de toekomstige locatie aan de Bottendaal (vlakbij de rectoraatskerk van Sint-Jozef) goed, maar overlijdt, drie maanden na de aankoop van het terrein door het kerkbestuur van de Augustinusparochie, op 3 april 1899 in Leuven.
Nadat ook de Bossche bisschop toestemming voor de bouw heeft verleend, kan in maart 1900 met de bouw begonnen worden. Collecte-opbrengsten en een obliegatie-lening van fl 35.000,- zorgen voor de financiële basis.
Intrede
Voor De Gelderlander vormt de overhuizing van de Jodenberg naar de Bottendaal (20 maart 1901) aanleiding 'de ijverige Zusters van harte geluk te wensen met haar intrede in de nieuwe woning, haar door de offervaardigheid der dankbare Nijmegenaars gebouwd' en de hoop uit te spreken dat zij zich 'nog lange jaren ... aan het schoone liefdewerk van de verpleging' zullen wijden.
In de Nijmeegsche Courant staat een ingezonden stuk van Mere Stanislas, algemeen overste in Leuven, en Socur Basilia, overste van het nieuwe huis. Zij brengen daarin dank 'voor toegenegenheid en welwillendheid'. Speciale vermelding krijgt de commissie van bijstand, bestaande uit G.A. Hamer, G. Ensink, M.A. de Rooij en Jos Kneppers, terwijl ook deken Bronsgeest niet vergeten wordt.
In de door de architecten Gielen van der Pluiijm ontworpen 'gezonde, ruime woning' nemen 60 zusters haar intrek. In de jaren van het 'rijke roomsche leven' wemelt het er van de postulantes, novicen en zusters. Eerstgenoemden zijn te herkennen aan hun huibje. Zij die echter haar gelofte van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid hebben afgelegd, dragen ronde kappen boven het zwarte habijt met de bruine scapulier.
Rozenhoedje
Allemaal hebben ze met een vaste dagorde te maken. 's Morgens om vijf uur op. Daarna een half uur meditatie, koorgebed, eucharistie en aansluitend ontbijt. Later op de dag volgen nog aanbidding, rozenhoedje, geestelijke lezing, koor- en avondgebed, waarna de zusters tegen negen uur de gordijntjes van haar 'chambrettes' sluiten en gaan slapen op strozakken. De op de slaapzaal heersende stilte strekt zich overigens tijdens de 'dagen van stilzwijgen' ook uit over de dag. Eveneens dagelijks terugkerend is het praktiseren van de naastenliefde; het 'werken in de wijk'. De zusters zoeken zieken op, zorgen voor bejaarden (onder meer in het Oud-Burgeren-Gasthuis) en nemen ook het afleggen van doden op zich. Eerst alles te voet, later met episcopaal fiat per fiets of per solex.
Inmiddels is er natuurlijk veel veranderd. Maatschappelijke en kerkelijke veranderingen zijn niet aan de Franciscanessen voorbij gegaan. Sinds 1964 is er niemand meer ingetreden. In Zaïre, waar de zusters dertig jaar geleden haar missie startten, kent de congregatie echter nog verjonging.
Maar in Nederland is het pionierswerk in de gezondheidszorg voorbij. De uitdagingen van het religieuze leven onder de leefregel voor de Derde Orde verschoven daarom geleidelijk naar het contemplatieve en de zorg voor huisgenoten.
;)
In Tilburg is het nieuwe klooster aangepast aan deze ontwikkelingen. Aan de Van Oldenbarneveltstraat rest een statig monument in steen als herinnering aan Nijmeegse jaren van bescheiden zusters in 'den dienst der lijdende menschheid'.
